Jak mówić o architekturze i analizować plan budowli (2023)

Nauczysz się

Ćwiczenie1

Ćwiczenie2

Ćwiczenie3

Ćwiczenie4

Ćwiczenie5

Ćwiczenie6

Ćwiczenie7

Ćwiczenie8

Absyda

warchitekturze (gł. sakralnej) pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy, trójliścia, podkowy, trapezu lub wieloboku, zamykające prezbiterium lub nawę (niekiedy nawy boczne iramiona transeptu), orównej lub mniejszej od nich wysokości iszerokości.

Ambit (obejście)

wkościołach przejście obiegające prezbiterium, zwykle na przedłużeniu naw bocznych, oddzielone murem lub arkadami.

Antresola

(franc. l' entresol) - niskie pomieszczenie mieszkalne jedno lub kilkuizbowe, wydzielone wgórze zprzestrzeni przyziemia (parteru), rzadziej piętra, niestanowiące jednak kondygnacji budynku.

Atrium

1. centralne pomieszczenie wstarożytnych domach rzymskich, oświetlane przez otwór wdachu, pod którym był basen na wodę deszczową;
2. dziedziniec wbazylikach starochrześcijańskich, otoczony ze wszystkich stron kolumnadą, poprzedzający właściwy kościół, pełnił rolę narteksu.

Bazylika

warchitekturze chrześcijańskiej, kościół wielonawowy, onawie środkowej wyższej od bocznych (przeciwieństwo kościoła halowego). Wzależności od przekroju poprzecznego rozróżnia się:
- bazylikę właściwą, onawach krytych odrębnie inawie środkowej oświetlonej najczęściej przez okna ponad dachami naw bocznych;
- pseudobazylikę, onawach krytych wspólnym dachem dwuspadowym inawie środkowej oświetlonej pośrednio poprzez nawy boczne.

Chór (prezbiterium)

przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, zazwyczaj węższa iniższa od nawy głównej, wyodrębniona np. balustradą izamknięta np. absydą; wprezbiterium znajduje się ołtarz główny,

Dziedziniec

staropol. podwórzec, dworzec, nieprzykryta, wydzielona przestrzeń wobrębie budynku lub zespołu architektonicznego, spełniająca funkcje użytkowo‑reprezentacyjne. Rozróżniamy dziedzińce zamknięte, otoczone ze wszystkich stron zabudowaniami, iotwarte, pozbawione przynajmniej zjednej strony zabudowy architektonicznej.

Facjatka

facjata, pomieszczenie mieszkalne wkondygnacji strychowej, którego okna, przebite przez połać dachu, ujęte są we własne ścianki, nakryte osobnym daszkiem, prostopadłym do kalenicy dachu.

Fasada

frontowa ściana lub elewacja budynku.

Gabinet

1) niewielkie pomieszczenie, pozbawione zwykle osobnego wyjścia na korytarz, występujące warchitekturze pałacowej odXVIw.;
2) element przestrzenny kompozycji ogrodowej, ocharakterze wnętrza, wyznaczony strzyżonymi ścianami szpalerów, charakterystyczny dla ogrodów barokowychXVII iXVIIIw.

Kaplica

mała kultowa budowla wolno stojąca lub połączona zwiększym kompleksem architektonicznym, bądź też wyodrębnione wnętrze dla niewielkiej liczby wiernych. (…) Wliturgice chrześcijańskiej - niewielka budowla wolno stojąca lub połączona zkościołem, atakże wydzielone pomieszczenie zołtarzem stanowiące część większej budowli, apełniące wszystkie liturgiczne funkcje kościelne lub ich część.

Kaplica promienista

kaplice otaczające wieńcem prezbiterium, przylegające do niego.

Kolumna

pionowa podpora architektoniczna oprzekroju kolistym, pełniąca również funkcje dekoracyjną; składa się ztrzech części: głowicy, trzonu ibazy, lub przynajmniej zdwóch pierwszych.

Kolumnada

jeden lub kilka rzędów kolumn połączonych ze sobą belkowaniem lub łukami arkadowymi; może pełnić funkcję konstrukcyjną lub dekoracyjną: stanowi najczęściej wyodrębniony, silnie akcentowany element wobrębie budowli bądź budowlę wolno stojącą.

Kopuła

sklepienie zamknięte oosi pionowej, wznoszone nad pomieszczeniami na planie centralnym (okrągłym, kwadratowym, wielobocznym), także iwyodrębniona zewnętrzna część budowli, zawierająca takie sklepienie (kopuła zewnętrzna). Zasadniczą częścią kopuła jako sklepienia jest czasza (kalota), która wprzekroju może dawać łuk półkolisty, koszowy, ostrołukowy, cebulasty, eliptyczny itp.

Kościół halowy

budowla sakralna, wktórej wszystkie nawy mają jednakową wysokość, anawa gł., pozbawiona okien, oświetlona jest za pośrednictwem naw bocznych.

Kościół salowy

kościół jednonawowy, wktórym prezbiterium inawa mają tę samą szerokość, wysokość iwspólne przykrycie, tworząc jednolite wnętrze sprawiające wrażenie sali; typ kościoła salowego występował, choć stosunkowo rzadko, wokresie romanizmie igotyku.

Kruchta

przedsionek kościoła, poprzedzający wejście główne, czasem także boczne do naw lub zakrystii; pomieszczenie wyodrębnione wewnątrz kościoła, najczęściej pod chórem muzycznym lub wdolnej kondygnacji wieży sytuowanej na osi fasady; niekiedy osobna przybudówka, zwykle jednokondygnacjowa.

Krypta

wstarożytności termin owielu znaczeniach, określający generalnie pomieszczenie zaciemnione, słabo oświetlone dla zachowania niskiej temperatury, ale głównie podziemny korytarz lub salę; wokresie starochrześcijańskiej sklepione pomieszczenie zgrobem świętego wkatakumbach; później podziemne lub na pół podziemne sklepione pomieszczenie pod prezbiterium kościoła, mieszczące relikwie lub grób świętego; służyło także jako miejsce chowania dostojników świeckich iduchownych.

Narteks

kryty przedsionek wbazylikach wczesnochrześcijańskich, bizantyjskich iwczesnośredniowiecznych, wformie prostokątnej lub owalnej przybudówki, poprzedzającej wejście do nawy; wśredniowiecznej architekturze narteks przekształcił się wkruchtę.

Nawa

część kościoła między prezbiterium akruchtą, przeznaczona dla wiernych. Wzależności od liczby naw rozróżnia się kościoły jedno-, dwu-, trzy-, pięcio- isiedmionawowe. Wzałożeniach wielonawowych rozróżnia się nawą główną, sytuowaną na osi budynku, zazwyczaj szerszą od naw bocznych, oddzielonych od niej najczęściej rzędem podpór (kolumny, filary), oraz nawę poprzeczną (transept), która przecina nawę główną pod kątem prostym, tworząc po jej obu stronach dwa ramiona. Wnajprostszym układzie nawa poprzeczna krzyżuje się znawą główną tuż przy prezbiterium (tzw. rzut krzyża łacińskiego).

Obejście

patrz: ambit

Orientowanie

(łac. oriens - „wschód”) - warchitekturze sakralnej zwrócenie części prezbiterialnej, mieszczącej ołtarz główny, ku wschodowi— wstronę grobu Chrystusa wJerozolimie.

Poligonalny

(franc. polygonal, od gr. polygonos, „wielokątny”) - układ planu opartego na wielokątnej figurze geometrycznej.

Prezbiterium

patrz: chór

Przęsło

1) we wnętrzu budowli przestrzeń między parą podpór dźwigających odrębną konstrukcyjnie część sklepienia;
2) wyodrębniona rytmicznie powtarzanymi elementami podziału pionowego część płaszczyzny elewacji (p. ścienne).

Sklepienie

konstrukcja budowlana wykonana zkamienia naturalnego, sztucznego lub cegły, oprzekroju krzywoliniowym, służąca do przekrycia określonej przestrzeni budynku.

Sklepienie kolebkowe

(beczkowe) – sklepienie wkształcie połowy leżącego walca przeciętego wzdłuż płaszczyzny poziomej.

Sterczyna

pionowy, wieńczący element dekoracji arch., np. pinakiel, mały obelisk itp.

System wiązany

system kompozycji przestrzennej wnętrz kościelnych, związany zzastosowaniem sklepień krzyżowych, wktórej jednemu kwadratowemu przęsłu nawy głównej odpowiadają wnawach bocznych po dwa również kwadratowe przęsła, każde opolu stanowiącym 1 /4 powierzchni przęsła głównego.

Transept

określenie równoznaczne zterminem nawa poprzeczna.

Westybul

(franc. vestibule, złac. vestibulum) - przedsionek wniektórych typach budowli świeckich:
1) wdomach prywatnych starożytnej Grecji (prothyron) iRzymu (vestibulum), w. miał najczęściej formę korytarza, wbudynkach publicznych. nadawano mu formy bardziej rozbudowane iozdobniejsze;
2) wpałacach nowożytnych 2 poł. XVI‑XVIIIw. przedpokój ocharakterze reprezentacyjnym lub przy apartamencie mieszkalnym;
3) ob. pomieszczenie przejściowe wbudowlach publicznych (teatry, budynki zsalami koncertowymi, reprezentacyjne gmachy itp.), zawierające szatnie iprowadzące niekiedy do głównej klatki schodowej lub hallu.

Wieża

budowla lub wyodrębniona część innej budowli na planie koła, owalu, wieloboku lub prostokąta, której wysokość jest wyraźnie zaakcentowana wstosunku do szerokości podstawy.

Zakrystia

(wł. sacristia - sługa kościelny, zakrystian) - boczne pomieszczenie wświątyni chrześcijańskiej, przylegające od pn. lub pd. ipołączone wejściem zprezbiterium; niekiedy zdrugim wejściem od zewnątrz; przeznaczone do przechowywania szat isprzętów liturgicznych oraz do przygotowywania się kapłanów do odprawiania obrzędów liturgicznych.